В каких бы сферах деятельности человек ни находился, какими бы практическими или абстрактными проблемами ни занимался, в конечном счете, он неизбежно приходит к себе – человеку. (С. Д. Шаш)
Калі ўспамінаюць выдатнага і таленавітага чалавека імкнуцца вылучыць найбольш яркія і выдатныя праявы яго творчай біяграфіі.
Пры гэтым нярэдка падкрэсліваюць думку, што само жыццё выдатнай асобы і ёсць творчасць, працэс, які пераўтворыць свет, робячы яго больш прыбраным, маляўнічым і, што самае важнае, чалавечным.
Сказанае ў поўнай меры можна аднесці да характарыстыкі С. Д. Шаша, прафесара кафедры філасофіі Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А. С. Пушкіна, які пакінуў свае зямныя справы, але працягвае саграваць сэрцы многіх людзей сваімі непаўторнымі думкамі і працамі.
Сямён Дзмітрыевіч Шаш нарадзіўся 27 жніўня 1937 года ў в. Свішчова Камянецкага раёна Брэсцкай вобласці ў сялянскай сям'і. Ён у поўнай меры зведаў усе нягоды і пазбаўленні ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваеннага аднаўлення разбуранай вайной гаспадаркі. Вельмі рана страціў бацьку. Яго бацька, як адзін з першых савецкіх ваеннапалонных, загінуў у нямецкім палоне ў чэрвені 1941 года і пахаваны ў Польшчы пад г. Острув-Мазовецка недалёка ад мяжы Беларусі. Жыццё запатрабавала ад яго рана пачаць рабочыя ўніверсітэты, а вучобу пасля 8 класаў давялося працягнуць у школе рабочай моладзі.
У 1952 годзе ён з'ехаў у Херсон (Украіна) на працу. У 1955 годзе ён вяртаецца ў Брэст і працуе слесарам на чыгунцы. Праз год заклікаецца ў Чырвоную Армію, у якой служыць чатыры гады.
Пасля звальнення з войска ў 1959 годзе Сямён Дзмітрыевіч атрымлівае накіраванне па камсамольскай пуцёўцы на будаўніцтва Днепрапятроўскага шыннага завода (Украіна).
З 1964 па 1967 гг. працаваў настаўнікам гісторыі ў сярэдняй школе Днепрапятроўска, адначасова займаўся самаадукацыяй, імкнуўся атрымаць вышэйшую адукацыю.
У 1961 годзе паступіў на завочнае навучанне філасофскага аддзялення гістарычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Прыродныя здольнасці, выключная працавітасць, мэтанакіраванасць рэалізаваліся Семёнам Дзмітрыевічам найлепшым чынам. Спалучаючы вучобу ва ўніверсітэце з працай, ён становіцца адным з лепшых студэнтаў і ў 1967 г. бліскуча скончыў вучобу. Адначасова быў залічаны ў аспірантуру пры кафедры гісторыі філасофіі. Пасля вучобы ў аспірантуры з 1969 па 1970 гг. працаваў выкладчыкам кафедры гісторыі філасофіі.
З 1 жніўня 1970 г. Сямён Дзмітрыевіч па сямейных абставінах пераехаў у г. Брэст і працаваў у Брэсцкім педагагічным інстытуце на пасадзе старшага выкладчыка кафедры філасофіі і палітэканоміі да 1975 года.
На сваім шляху станаўлення як вучонага Сямён Шаш меў шчасце сустрэць вядомага вучонага, члена-карэспандэнта Беларускай акадэміі навук, прафесара Івана Мікалаевіча Лушчыцкага, які стаў навуковым кіраўніком маладога філосафа. Абарона кандыдацкай дысертацыі на тэму «Генезис развития раннегреческой диалектики» адбылася ў 1974 годзе.
З 1975 па 1978 Сямён Шаш быў дацэнтам кафедры філасофіі і палітэканоміі, з 1992 па 2004 гг. - прафесар кафедры філасофіі. З 1976 па 1980 гг. - дэкан географа-біялагічнага факультэта.
Яго лекцыі і семінарскія заняткі заўсёды адрозніваліся глыбінёй навуковага аналізу, педагагічным майстэрствам, разнастайнасцю метадычных прыёмаў і метадаў, творчым падыходам. Не выпадкова Сямёна Дзмітрыевіча неаднаразова запрашалі для чытання спецкурсаў у Беларускім дзяржаўным універсітэце. Як вучоны-даследчык ён быў вядомы і за межамі Беларусі.
У 1995 яму было прысвоена званне прафесара, у 1999 годзе ён быў абраны акадэмікам Беларускай акадэміі сацыяльных навук.
У 1995 годзе пачалося супрацоўніцтва прафесара з Вышэйшай сельскагаспадарча-педагагічнай школай, а затым з Акадэміяй Падляскай на кафедры грамадскіх навук (цяпер Інстытут сацыяльных навук) у якасці прафесара філасофіі і логікі. Дыдактычныя заняткі прафесара С. Шаша высока ацэнены студэнтамі.
Сярод многіх навуковых публікацый Сямёна Дзмітрыевіча можна вылучыць яго манаграфію "Человек и этнос. Философский аспект” (Брэст, 1995), "Генезис античной диалектики” (1980), цыклы яго работ пра будучыню філасофіі “Лекции по логике". У суаўтарстве з калегамі па кафедры філасофіі, былі выдадзеныя тры дапаможнікі для студэнтаў "Истории философии в избранных фрагментах с комментариями" (2002,
2003 і 2004), філасофска-гістарычная аповесць " Элевтерия "(2007).
Яшчэ ў Днепрапятроўску Сямён Дзмітрыевіч пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай Людмілай, у шлюбе з якой пражыў 45 гадоў. У шлюбе нарадзіўся сын Аляксандр, з'явіліся двое ўнукаў - Дзмітрый і Аляксандр. Шмат часу Сямён Дзмітрыевіч праводзіў на дачы пад Брэстам. Ён любіў і тонка адчуваў прыроду, захапляўся пчалярствам, любіў рыбалку, мог гадзінамі назіраць за з'явамі прыроды.
Займаўся літаратурнай дзейнасцю. Многія вершы адносяцца да разраду дзіцячых, прызначаных для яго ўнука. Але можна з упэўненасцю сказаць, што яны будуць цікавыя многім, якія чытаюць іх.
У гэтых вершах значны пазнавальны і проста велізарны выхаваўчы патэнцыял. У іх утрымліваецца цікавая інфармацыя аб займальных назіраннях аўтара за такімі блізкімі для маленькіх дзяцей жывёламі, як ліса, заяц, вавёрка, сарака, варона. Але не толькі ў гэтым заключаецца іх каштоўнасць. Каб стварыць такія цікавыя сюжэты ў вершах, трэба быць вельмі наглядальным, бачыць незвычайнае ў звычайным, штодзённым і вельмі любіць прыроду, а таксама жыццё, жадаць зрабіць яе лепш, чысцей.
Барс с Борисом во дворе
Хлеб не поделили
И на радость детворе
Драку учинили.
Раздуваются, шипят,
Прижимают уши,
А не знают, что ребят
Этому не учат.
С ветки цыкнула на них
Умная сорока:
«Ну-ка, брысь! А то я в миг
Клюну ненароком».
Испугалися коты,
Тихими вдруг стали,
И, пригнувшися, в кусты
Тут же убежали.
Вельмі цікавыя і глыбокія вершы аўтара пра часы года. Гэта не проста лірычнае Апісанне восені, зімы, лета, іх пейзажаў, фарбаў прырода. Гэта яго філасофскае стаўленне да жыцця, яе пераасэнсаванне, яго жыццёвая мудрасць, мудрасць вучонага, пісьменніка, паэта:
Деревья на людей похожи –
В них что-то от судьбы людской:
Одни сейчас, другие позже
Уходят тихо на покой.
Черед извечный соблюдая,
Сначала липы увядают,
Потом и клены, и каштаны
Стоят в оранжевых кафтанах,
А там – поникшие березы
Роняют золотые слезы…
И вот они, в ком жизнь кипела,
Кто украшал собою лес,
Уже в тиши осиротело
Читают письмена небес.
Пісаў вершы, якія датаваныя 2007 годам. Вершы Сямёна Дзмітрыевіча незвычайна насычаны эмацыйна, і сам ён паўстае ў іх як думаючы даследчык, як чалавек, які любіць, пакутуе, шкадуе, але нязменна верыць ў магчымасці чалавечага розуму.
Памёр Сямён Дзмітрыевіч Шаш 28 ліпеня 2011 года.
Как будто люди за обедом,
Среди стола свеча горит,
Идет негромкая беседа,
И некто, слышу, говорит:
«Любила жизнь его не крепко
И не звала на карнавал,
Но чарку добрую нередко
В кругу друзей он выпивал.
Там рассуждал он о законах,
О сути жизненных начал
И тексты Гегеля, Платона
В трактовке собственной читал.
Немало в этих разговорах
Родилось зѐрен тех идей,
Что после диспутов и споров
Вошли в ряд книжек и статей.
Согретый дружеским вниманьем
Таить он мысли не умел,
Делился щедро своим знаньем
С любым, кто этого хотел.
И рад он был успеху ближних,
Советом, делом помогал,
Ведь, добротой душевной движим,
Он чувства зависти не знал.
Подобно древнему Сократу,
В умах зажечь умел он свет.
И велика для нас утрата,
Что с нами больше его нет».
Хотел узнать я, кто же это,
Быть может, он и мне знаком?
Спросил, но не было ответа –
Не слышим был я за столом…
Літаратура:
1. Шаш, С. Д. Человек и этнос (философский аспект): учебно-методические пособие для студентов исторических факультетов высших педагогических учебных заведений / С. Д. Шаш. – Брест : БрГПИ – частное издательство С. Лаврова, 1995. – 184 с.
2. Шаш, С. Д. Генезис античной диалектики (гносеологический аспект) / Шаш Семен Дмитриевич. - 1980
3. Шаш, С. Д. Разум и духовность // Философские проблемы образования и воспитания студенческой молодежи : сб. материалов респ. науч.-практ. конф., Брест, 22–23 апреля 2009 г. / М-во образования Респ. Беларусь, Брест. гос. ун-т им. А.С. Пушкина, каф. философии ; редкол.: В.А. Степанович [и др.]. – Брест : Альтернатива, 2009. – С. 23–27.
4. Шаш, С. Ля вытокаў фiласофскiх ведаў / С. Д. Шаш, В. М. Крукаў : Ч.1 : Уводзiны ў агульную логiку развiцця гiсторыка-фiласофскага працэсу / Шаш,С.Дз.. - Брэст, 1994. - 29с.
5. Шаш, С. Д. Элевтерия / С. Д. Шаш. – Брест : Альтернатива, 2007. 160 с.
6. История философии в избранных фрагментах с комментариями : пособие для студ. вузов : Ч.3 : От Николая Кузанского до философии французского Просвещения / Степанович,В.А. ред ; под ред. В.А.Степановича, С.Д.Шаша. - Брест : БрГУ, 2004. - 265с.- 92 с.
7. Лепешко, Б. М. Логика в правовой практике / Шаш,С.Д. ред ; Б.М.Лепешко ; Науч. ред. С.Д.Шаш. - Брест : Изд-во БрГУ, 2002. – 126 с.
8. Философия разума и духовности : к 75-летию со дня рождения С. Д. Шаша : сб. статей / Брест. гос.ун-т им. А. С. Пушкина. Брест: БрГУ, 2012.