Вход Регистрация
О насБиблиотека
детям
Читателям Филиалы Информационные
ресурсы
Новости
и события
Методическая
копилка
Краеведение Контакты Гостевая
книга

Сапега Аляксандр Міхал.jpg 

    Аляксандр Міхал Сапега - апошні канцлер Вялікага княства Літоўскага - асоба незвычайная. Нарадзіўся 12 верасня 1730 года ў Высокім Берасцейскага павета (цяпер Камянецкага раёна Брэсцкай вобласці). Старэйшы сын ваяводы брэст-літоўскага Казіміра Лявона Сапегі, унук Міхаіла Казіміра - таго самага, які падчас Паўночнай вайны спачатку быў саюзнікам Карла XII, але затым перайшоў на бок Пятра I і караля Аўгуста II. Дарэчы, Брэст, зруйнаваны і абрабаваны шведамі, у той перыяд зноў перажыў заняпад і пачаў падымацца толькі ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, калі на чале ваяводства стаў Казімір Леон з роду Сапегаў гербу «Ліс». Пры ім у горадзе з'явіліся першыя суконныя мануфактуры і першыя брукаваныя вуліцы. А насельніцтва Бярэсця за 20 гадоў вырасла з 3,5 да 10 тысяч чалавек.
   Аляксандру Міхалу належалі Высокае, Друя, Зэльва, Стары і Новы Быхаў і іншыя мястэчкі ў Літве і Беларусі.
    Аляксандр Сапега вучыўся ў езуіцкім калегіуме ў Любартове Люблінскага ваяводства.  Пасля смерці свайго бацькі Аляксандр Міхал перайшоў пад апеку свайго дзядзькі, біскупа Юзафа Станіслава Сапегі. У 1746 г. быў абраны паслом на сейм.
   У 1747 г. князь Аляксандр Міхал Сапега быў прызначаны вялікім абозным літоўскім. У 1750 г. атрымаў чын генерал-маёра літоўскіх войскаў. У 1753 г. атрымаў ордэн Белага Арла. У 1754 г. Аляксандр Міхал Павел Сапега быў прызначаны ваяводам полацкім. Пасля смерці сваіх дзядзькоў Юзэфа Станіслава ў 1754 г. i Міхала Антонія ў 1760 г. стаў дзейнічаць самастойна. У 1762 г. быў прызначаны польным гетманам літоўскім.
   У 1763-1764 гг. польны гетман літоўскі Аляксандр Міхал Павел Сапега знаходзіўся на баку караля Станіслава Радзівіла і выступаў супраць кандыдатуры Станіслава Панятоўскага на польскі трон.
   Падчас Барскай канфедэрацыі польны гетман літоўскі Аляксандр Міхал Павел Сапега таемна падтрымліваў канфедэратаў, частка літоўскіх харугваў перайшлі на бок канфедэратаў.
   Але неўзабаве сітуацыя змянілася. Канфедэраты пацярпелі паражэнне. У 1771 годзе Аляксандр Міхал быў выкліканы ў Варшаву, дзе абвясціў Станіславу Панятоўскаму аб лаяльнасці літоўскіх войскаў.
   У 1775 годзе ён пры садзейнічанні рускага пасла Ота Магнуса фон Штакельберга атрымаў тытул вялікага канцлера літоўскага. У 1791 годзе Сапега выступаў супраць прыняцця новай канстытуцыі, матывуючы гэта тым, што яна не адмяняе вольнасцяў, фактычна вядзе краіну да згубы.
   У 1792 г. Аляксандр Сапега падтрымаў Таргавіцкую канфедэрацыю і быў абраны маршалкам канфедэратаў у Вялікім княстве Літоўскім.
   У 1753 годзе Аляксандр Міхал Сапега ўзнагароджаны ордэнам Белага Арла, ў 1765 годзе - ордэнам Святога Станіслава, ў 1776 годзе - ордэнам Святога Аляксандра Неўскага.
   27 снежня 1756 года Аляксандр Міхал Сапега ажаніўся на Магдалене Агнешцы Любамірскай (1739-1780), дачцы вялікага мечніка кароннага князя Антонія Бенедыкта Любамірскага і Ганны Сафіі Ажароўскай. Будучы мілавіднай і вельмі славалюбівай асобай, аказвала значны ўплыў на свайго мужа. Яна была адной з фаварытак апошняга польскага караля Станіслава Панятоўскага, ад якога мела дачку Канстанцыю (1768-1844) і сына Міхаіла (1770-1828). З-за гэтай абставіны Сапега доўгі час адмаўляўся прызнаваць малодшага сына Францішака сваім.
   Дзеці Аляксандра Міхала Сапегі:
Казімір Сапега (1757-1758);
Ганна Тэафіла Сапега (1758-1813), 1-й муж з 1774 году князь, Геранім Януш Сангушка (1743-1812), 2-й муж з 1786 года Севярын Патоцкі (1762-1829);
Караліна Сапега (1759-1814), 1-й муж з 1775 года Тэадор Патоцкі (розум. 1812), 2-й муж падстолій вялікі каронны Станіслаў Солтык;
Мар'яна Сапега (1760-?), 1-й муж Ян Саллагуб, 2-й муж князь Ігнацы Пузына;
Эмілія Сапега (1762-1835), жонка падкаморыя Старадубскага Францішака Ельскага;
Францішак Сапега (1772-1829), генерал літоўскай артылерыі (1793).
   Па словах сучасніка, Сапега быў самым памяркоўным з усіх тагачасных дзяржаўных людзей. Ад прыроды мяккі і міралюбівы, ён аддаваў перавагу музыцы, літаратуры і жывапісу. Шмат увагі аддаваў прыватнаму кнігазбору роду Сапегаў, які знаходзіўся ў ружанскай бібліятэцы. Аляксандр Міхал, а потым яго сын Францыск (1772–1829) павялічвалі бібліятэку за кошт кніг, напісаных па‐французску: акрамя «Французскай граматыкі» (Парыж, 1700) знайшлі ў ёй месца «Жалезная маска, або Незвычайныя прыгоды бацькі і сына» (Гаага, 1750), раман С. Рычардсана «Нявыдуманыя англійскія лісты, або Гісторыя кавалера Грандзісана» (Амстэрдам, 1772) і да т. п. Аднак XVIII  ст. – гэта яшчэ і стагоддзе Асветніцтва. Сярод друкарскай прадукцыі эпохі было мноства прац у галіне дакладных навук, прыродазнаўства, апісанняў краін і народаў, філасофскіх трактатаў. Акрамя «лёгкіх» раманаў Сапегі  набываюць кнігі М. Сервантэса, Ш. Мантэскʹё, Вальтэра. Шмат якія кнігі  мелі  гравюры‐ілюстрацыі. 
манастыр каталіцкага ордэна баніфратраў у г. Высокае.jpg   У 1785 годзе па ініцыятыве канцлера Вялікага княства Літоўскага Аляксандра Сапегі быў пабудаваны манастыр каталіцкага ордэна баніфратраў у г. Высокае, галоўная задача якога была - клопат за хворых.
Над праектам манастыра ў стылі барока працаваў вядомы архітэктар Ян Самуэль Бекер. У комплекс пабудоў першапачаткова ўваходзілі: сам манастыр, шпіталь, касцёл, службовыя і гаспадарчыя пабудовы. Касцёл Святога Яна і шпіталь, якія ўваходзілі ў кляштарны комплекс, да нашых дзён не захаваліся. Манастыр дзейнічаў да 1840 года, пры ім была арганізавана аптэка і бальніца для сялян на 20 ложкаў. На франтоне малога касцёла быў надпіс на польскай мове: "Для выратавання блізкіх хрысціянскі доўг выканаўАляксандр князь Сапега - канцлер Вялікага Княства Літоўскага года 1785."
   Памёр Аляксандр Міхал Сапега 28 мая 1793 года ў Варшаве.
  Пахаваны ў Бярозаўскім манастыры картэзіянцаў.       


Літаратура:
1.    Сапегі // Вялікае княства Літоўскае : энцыклапедыя : у 2 т. Т.2. Мінск, 2007. С. 545-550.
2.    Сапегі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : энцыклапедыя : у 6 т. Т. 6, кн. 1. Мінск, 2001. С. 223-228.
3.    Высокое [Текст] . - Брест : РИА "Вечерний Брест", 2012. - 144 с.
4.    Абрамчук, Р. М. Недасягальнае Высокае, або Пра тое, як нам далёка да Сапегаў, чые замкавыя руіны дагніваюць у беларускай глыбінцы / Раман Абрамчук // Архитектура и строительство. - 2012. — № 1. — С. 44—47 : іл.
5.    Бразюнене, А. Ружанская библиотека Льва Сапеги и его сыновей: судьба донации / Бразюнене А. // Берасцейскія кнігазборы: праблемы і перспектывы даследавання : матэрыялы і даклады ІІ Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, Брэст, 31 мая — 3 чэрвеня 2012 г. / [склад.: А. М. Мяснянкіна, Т. С. Кавенька] ; пад агул. рэд. М. В. Нікалаева. - Брэст, 2013.- С. 396—407.
6.    Бантыш-Каменский Н. Н. Списки кавалерам российских императорских орденов Св. Андрея Первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с учреждения до установления в 1797 году орденского капитула, 2005, с. 154.
7.    Сапегі / А. П. Грыцкевіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 2002. Т. 14. С. 167–171.
8.    Каламайская-Саід, M. Другая Ружанская бібліятэка : [пра лёс бібліятэкі, якую сабраў Аляксандр Міхал Сапега] / М. Каламайская-Саід // Берасцейскія кнігазборы: праблемы і перспектывы даследавання. Брэст, 2013. С. 416.
9.    Орлова, И. ...А руки делают : [о восстановительных работах в здании бывшего монастыря католического ордена бонифратров конца XVIII в. в г. Высокое Каменецкого района] / Ирина Орлова ; фото Валерия Короля // Заря. 2017. 15 июня. С. 8.
10.   Бровач, О. В Брестской области выставили на аукцион бывший монастырь ХVIII века : [в Высоком Каменецкого района] / Оксана Бровач // Комсомольская правда в Белоруссии. 2015. 11 декабря. С. 6.
11.   Трибулева, Е. По следам исчезнувших монахов : [обывшем монастыре бонифратров в Высоком Каменецкого района] / Елена Трибулева // Вечерний Брест. 2015. 9 декабря. С. 9.
12.  Павловский, Б. Создатель «литвинского Версаля» : [биография Александра Михаила Сапеги (1730–1793), владельца Ружанского дворца] / Борис Павловский // Вечерний Брест. 2015. 27 марта. С. 10.

© 2011. Каменецкая центральная районная библиотека им.В.М. Игнатовского