Постаці недалёкага мінулага – дзесятых-трыццатых гадоў XX стагоддзя, якія пайшлі ў нябыт у тыя часы па-ранейшаму хвалююць і цікавяць як даследчыкаў, так і шматлікіх чытачоў – сапраўдных знаўцаў і аматараў айчыннай гісторыі… Старонка за старонкай, радок за радком даведваемся мы пра іх, дзеячаў беларускага нацыянальнага Адраджэння, пра той час і ўмовы, у якіх яны жылі і працавалі, змагаліся і … гінулі.
    Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі – адзін з найбольш актыўных дзяржаўных дзеячоў, якія аказалі значны ўплыў на развіццё беларускай навукі, культуры, адзін з першых, хто не саромеўся называць сябе беларусам.
    Нарадзіўся Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі 19 красавіка 1881 года ў вёсцы Такары Брэсцкага павета Гродзенскай губерніі (цяпер Камянецкага раёна Брэсцкай вобласці) у сям’і настаўніка народнага вучылішча, быў хрышчаны ў Такарской царкве свяшчэннікам Аляксеем Лячыцкім. Бацька Усевалада Макар Іванавіч меў сялянскае паходжанне, з’яўляўся сынам царкоўнага старасты, быў на той час адукаваным чалавекам.
    Пасля нараджэння сына Усевалада ён пакінуў працу настаўніка і ўсё астатняе жыцце аддаў царкоўнай службе.
    Каб працягнуць бацькаў шлях Усевалад паступіў у Віленскую духоўную семінарыю, але за ўдзел у рэвалюцыйных выступленнях яму пагражала выключэнне з семінарыі, таму ён перавёўся ў Магілёўскую духоўную семінарыю, якую скончыў у 1902 годзе. У гэтым жа годзе паступіў у Пецярбургскі гісторыка-філалагічны ўніверсітэт, аднак за ўдзел у антыўрадавых дэманстрацыях і распаўсюджванні пракламацый быў высланы ў Аланецкую губернію (цяпер Архангельская вобласць). Тут Усевалад знайшоў сваё асабістае шчасце: ажаніўся на ўраджэнцы Саратаўскай губерніі Марыі Севасцьянаўне Арэф’евай, якая знаходзілася ў палітычнай ссылцы ў Ладзейным Полі.
    Пасля высылкі перавёўся на трэці курс гісторыка-філалагічнага факультэта Юр’еўскага (цяпер Тартускага) ўніверсітэта, які скончыў у 1911 годзе. Некаторы час працаваў настаўнікам у Віленскай прыватнай гімназіі, выкладаў гісторыю і геаграфію ў Мінскім настаўніцкім інстытуце.
    У 1915 годзе Усевалад Ігнатоўскі стварыў культурна-асветніцкую арганізацыю «Наш край», члены якой ставілі сваёй задачай абуджэнне нацыянальнай свядомасці, патрыятызму. У 1917 годзе яна была пераўтворана ў арганізацыю «Маладая Беларусь», якая ў сваю чаргу праз тры гады стала Беларускай камуністычнай арганізацыяй, якую ўзначаліў У. М. Ігнатоўскі.
    У снежні 1920 года Усевалад Ігнатоўскі прымаў удзел у падпісанні «Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь». Ён актыўна займаўся пытаннямі яшчэ не афіцыйнага працэсу беларусізацыі, шмат сіл і энергіі патраціў на арганізацыю, станаўленне і развіцце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, урачыстае адкрыцце якога адбылося 11 ліпеня 1921 года. У гэтым універсітэце Ігнатоўскі займаў пасады дэкана факультэта грамадскіх навук і педагагічнага факультэта, намесніка рэктара. Пры непасрэдным удзеле Ігнатоўскага ў лютым 1922 года адбылася яшчэ адна надзвычай важная і вялікая падзея: адкрыцце Інстытута беларускай культуры (Інбелкульта). Спачатку яго ўзначальваў Сцяпан Некрашэвіч, а з 1926 года старшыней інстытута стаў Усевалад Ігнатоўскі. І адразу ж па яго ініцыятыве структура інстытута была зменена: ён быў рэарганізаваны ў Акадэмію навук Беларусі. Афіцыйна стварэнне Беларускай Акадэміі навук было абвешчана ў дзесятую гадавіну ўтварэння Беларускай ССР – у студзені 1929 года. Першым прэзідэнтам галоўнай навуковай установы рэспублікі стаў Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі.
    Пры ўсёй службовай занятасці вучоны знаходзіў час для распрацоўкі тэарэтычных праблем гістарычнай навукі. Гістарычная спадчына Ігнатоўскага, на першы погляд, не такая ўжо і багатая: больш за 30 манаграфій, кніг, брашур і артыкулаў па гісторыі і культуры Беларусі. Працы «Кароткі нарыс Беларусі» (1919), «Кароткі нарыс нацыянальна-культурнага адраджэння Беларусі» (1921), «Матывы лірыкі беларускага песняра М. Чарота» (1922), «Гісторыя Беларусі ў XIX – пачатку XX стагоддзя» (1923), «Каля магілы барацьбіта» (1927) вызначаліся новымі, абгрунтаванымі думкамі і высновамі. Яны з’яўляліся асноўнымі падручнікамі ў вышэйшых навучальных установах у той час. Праца «1863 год на Беларусі» (1930) – першае грунтоўнае беларускае даследаванне паўстання 1863–1864 гадоў, дзе вылучаецца асоба Кастуся Каліноўскага і даецца адзнака яго дзейнасці.
    Рэпрэсіі 1930-х гадоў не маглі не зачапіць ідэолага беларусізацыі. Пачалася актыўная крытыка гістарычных поглядаў У. М. Ігнатоўскага, беспадстаўныя абвінавачванні. 26 снежня 1930 года яго знялі з пасады прэзідэнта Акадэміі навук і выключылі з партыі. 4 лютага 1931 года У. М. Ігнатоўскі, не вытрымаўшы нападак, скончыў жыццё самагубствам. Пахаваны на Вайсковых могілках у Мінску.
    За апошнія гады многа зроблена для вывучэння навуковай спадчыны У. М. Ігнатоўскага, яго палітычнай і грамадскай арганізацыйнай дзейнасці. Вучоны заўсёды быў верны сваім поглядам, светаадчуванню. Яго талент, любоў да роднай зямлі, адказнасць за лёс беларускага народа справядліва заслугоўваюць высокія ацэнкі. У знак павагі і ўдзячнасці на былым будынку Інбелкульта ў Мінску ўстаноўлена мемарыяльная дошка (1991), адной з вуліц Мінска прысвоена яго імя (2007). На радзіме У. М. Ігнатоўскага ў в. Такары закладзена рабінавая алея і ўстаноўлены памятны знак (2005). Імя Усевалада Ігнатоўскага прысвоена Камянецкай цэнтральнай раённай бібліятэцы (2005), на яе будынку ўстаноўлена мемарыяльная дошка (2012). 
    Урачыста адкрыты 26 красавіка 2017 года бюст першага прэзідэнта НАН Беларусі Усевалада Ігнатоўскага знаходзіцца ў фае Прэзідыума НАН Беларусі.
Доўгія гады імя У. Ігнатоўскага было выкраслена з гісторыі Беларусі, яго дзейнасць і спадчына замоўчваліся, а навуковыя працы знаходзіліся пад забаронай. І толькі ў 1990 г. імя знакамітага гісторыка, вучонага Усевалада Макаравіча вярнулася да нас. Ён быў пасмяротна рэабілітаваны.
    Зусім нядаўна мы сталі разумець увесь драматызм таго далёкага стрэлу, усвядомілі незваротную трагедыю жыцця, балючага пошуку ісціны, смерці Усевалада Макаравіча Ігнатоўскага.
    У. М. Ігнатоўскі – адзін з тых, памяць аб кім будзе жыць у вяках.

Літаратура

Працы У. М. Ігнатоўскага

1.     Кароткi нарыс гiсторыi Беларусi / У. М. Ігнатоўскі ; уступ. арт. А. П. Грыцкевiча. – Мiнск : Беларусь, 1992. – 190 с.
2.     Кароткі нарыс гісторыі Беларусі / У. М. Ігнатоўскі. – Мінск : Беларусь, 1991. – 190 с., [12] л., фат.
3.     «Национальный вопрос» / Всеволод Игнатовский // Беларускі гістарычны часопіс. 2011. № 12. С. 10–11.
4.     Кароткі нарыс гісторыі Беларусі (урыўкі) / Усавалад Ігнатоўскі // Песні Белавежы : Камянеччына літаратурная : проза, паэзія, публіцыстыка / укл. З. Дудзюк. Мінск : Мастацкая літаратура, 2005. С. 34–40.

Аб жыцці і дзейнасці У. М. Ігнатоўскага